Aktem notarialnym nazywamy dokument sporządzony na piśmie przez notariusza, czyli funkcjonariusza publicznego. Akt ten sporządzany jest w celu potwierdzenia, uwierzytelnienia lub zatwierdzenia danej czynności prawnej. Sporządzając akt notariusz również poświadcza, że pewne fakty miały miejsce i są zgodne z prawem. Są dwa przypadki, kiedy taki akt jest sporządzony – jeśli taka jest wola jednej lub obu stron, a także w przypadku, kiedy jest to wymagane przez obowiązujące przepisy prawa. W tym drugim przypadku, jeśli stosowny akt notarialny nie będzie sporządzony, czynność prawna staje się nieważna.
Aby akt nabrał mocy prawnej, musi zostać podpisany przez notariusza (podpis urzędowy) oraz musi być postawiona pieczęć urzędowa.

Notariusz, jako osoba zaufania publicznego, nie jest jedyną osobą, która może sporządzić taki akt. Za granicą może to zrobić również polski konsul, jednak tylko za pisemnym upoważnieniem Ministra Sprawiedliwości na wniosek Ministra Spraw Zagranicznych. Podpisy na niektórych dokumentach mogą być dodatkowo poświadczane przez banki lub przewodniczący zarządu gminy, jeśli w danej miejscowości nie ma notariusza.

Akt notarialny regulowany jest przez ustawę Prawo o notariacie, art. 91-95. Art 92 zawiera szczegółowe informacje na temat co powinien zawierać akt notarialny:

§ 1. Akt notarialny powinien zawierać:

1. dzień, miesiąc i rok sporządzenia aktu, a w razie potrzeby lub na żądanie strony – godzinę i minutę rozpoczęcia i podpisania aktu;

2. miejsce sporządzenia aktu;

3. imię, nazwisko i siedzibę kancelarii notariusza, a jeżeli akt sporządziła osoba wyznaczona do zastępstwa notariusza lub upoważniona do dokony-wania czynności notarialnych – nadto imię i nazwisko tej osoby;

4. imiona, nazwiska, imiona rodziców i miejsce zamieszkania osób fizycznych, nazwę i siedzibę osób prawnych lub innych podmiotów biorących udział w akcie, imiona, nazwiska i miejsce zamieszkania osób działających w imie-niu osób prawnych, ich przedstawicieli lub pełnomocników, a także innych osób obecnych przy sporządzaniu aktu;

5. oświadczenia stron, z powołaniem się w razie potrzeby na okazane przy ak-cie dokumenty;

6. stwierdzenie, na żądanie stron, faktów i istotnych okoliczności, które zaszły przy spisywaniu aktu;

7. stwierdzenie, że akt został odczytany, przyjęty i podpisany;

8. podpisy biorących udział w akcie oraz osób obecnych przy sporządzaniu aktu;

9. podpis notariusza.

Zanim akt zostanie podpisany przez strony, powinien być odczytany przez notariusza lub inną osobę, a strony powinny potwierdzić, że rozumieją treść i taka jest ich wola. Po podpisaniu strony otrzymują wypisy aktu notarialnego, a oryginał przechowywany jest w kancelarii notarialnej przez okres 5 lat. Po tym czasie oryginał wędruje do właściwego miejscowo Sądu Rejonowego, gdzie przechowywany jest w archiwum ksiąg wieczystych.

Do czego jest potrzebny akt notarialny? Jedną z czynności wymagających sporządzenia aktu notarialnego jest sprzedaż/kupno nieruchomości. Bez takiego aktu czynność ta jest bowiem tylko umową cywilno-prawną, którą można podważyć. Mając akt notarialny jest znacznie trudniej podważyć taką sprzedaż/kupno z błahego powodu.

Dodatkowo forma aktu notarialnego zastrzeżona jest w prawie cywilnym dla:

1. przeniesienia użytkowania wieczystego,
2. sporządzenia umowy zbycia spadku,
3. zrzeczenia się nieruchomości,
4. przeniesienia własności nieruchomości,
5. zrzeczenia się dziedziczenia spadkobiercy ustawowego,
6. testamentu,
7. umowy przedwstępnej sprzedaży nieruchomości,
8. oświadczenia woli złożonego przez osobę, która nie może czytać.

Akt notarialny, jako dokument urzędowy, można unieważnić w kilku przypadkach. Jednym z nich jest wykazanie, że złożone przez daną osobę oświadczenie woli odbyło się w stanie, który wyłącza świadome podejmowanie decyzji (np. choroba psychiczna, nawet w stadium przemijającym). Drugim sposobem jest pozorność oświadczenia woli. Druga strona zgadza się, aby pierwsza złożyła pozorne oświadczenie woli. Kolejnym minusem jest zniekształcenie oświadczenia, zawarte w Kodeksie Cywilnym, a także podstęp (wyrażenie oświadczenia woli wywołane podstępem jednej ze stron) czy groźba (wyrażenie oświadczenia woli przez groźbę bezprawną kierowaną do jednej ze stron). Unieważnienie polega na skierowaniu pozwu o unieważnienie aktu notarialnego do sądu. W pozwie tym, oprócz daty i danych osoby składającej pozew, a także adresata, powinna zawrzeć się treść opisująca daną sytuację wraz z dowodami mówiącymi za unieważnieniem aktu, opisać wadę nieważności wraz z uzasadnieniem. Do pozwu należy dołączyć wszelkie dowody (np. choroba psychiczna – zaświadczenie od lekarza o chorobie).