Wywłaszczenie, nazywane także ekspropriacją, jest ingerencją w prawo rzeczowe, polegającą na pozbawieniu własności na cele publiczne. Na indywidualnego aktu prawnego następuje przejęcie własności, a dotychczasowemu właścicielowi należy się z tego tytułu odszkodowanie. 7 czerwca tego roku Rada Ministrów przyjęła projekt zmieniający zasady przyznawania tych odszkodowań.

Wywłaszczanie nieruchomości – stan obecny

Zgodnie z Ustawą o gospodarce nieruchomościami, wywłaszczenia można dokonać ze względu m.in. na jeden z poniższych celów publicznych:

• budowa dróg publicznych, rowerowych i wodnych, a także utrzymywanie tych dróg;
• budowa i utrzymanie linii kolejowych oraz tramwajowych;
• budowa lotnisk i wydzielenie terenów niezbędnych do ich obsługiwania;
• budowa portów, wraz z przynależną infrastrukturą, w tym umożliwiającą dojazd;
• budowa i utrzymanie obiektów niezbędnych dla obronności państwa;
• zakładanie i utrzymanie cmentarzy.

Spekuluje się, że obecnie wprowadzane zmiany do zasad wywłaszczania wynikają z budowy Centralnego Portu Komunikacyjnego, gdzie państwo będzie musiało odzyskać sporo gruntów od prywatnych właścicieli. Znaczenie ma też zapewne wyrok Trybunału Konstytucyjnego, na mocy którego osoby wywłaszczone z gruntów pod budowę drogi powinny otrzymać je z powrotem, jeśli droga ta nie powstała.

Obecnie osoba wywłaszczana otrzymywała odszkodowanie równe wartości nieruchomości, bez uwzględniania dodatkowych kosztów. Obowiązywała jednak zasada korzyści, czyli jeśli wskutek wywłaszczenia wartość nieruchomości rośnie, właściciel ma prawo do uzyskania adekwatnego odszkodowania. Z uwagi na to, że do wywłaszczenia często dochodzi w celu rozbudowy infrastruktury podnoszącej atrakcyjność okolicznych gruntów – taka sytuacja nie była rzadkością.

Wywłaszczanie nieruchomości po zmianach

Według nowych przepisów – wywłaszczany otrzyma odszkodowanie w wysokości wartości nieruchomości (szacowanej przez rzeczoznawcę) powiększonej o dodatkowe koszta. Jak już wspominaliśmy – wcześniej takich kosztów nie uwzględniano, teraz z kolei wzięto pod uwagę, że wywłaszczenie wiąże się z koniecznością wprowadzenia wielu zmian w życiu lub prowadzeniu biznesu, a to oznacza dodatkowe wydatki. Mowa tu chociażby o kosztach wyszukania nowej nieruchomości, opłacenia notariusza, przeprowadzki. Z tego względu po zmianach wywłaszczanemu będzie przysługiwał bonus do odszkodowania w wysokości 10% lub 20% wartości nieruchomości. Próg zależy od tego, czy będzie to działka (10%), czy budynek lub lokal mieszkalny (20%).

Z jednej strony znika więc zasada korzyści, z drugiej – kwota odszkodowania jest domyślnie powiększana. Można więc uznać, iż nowe przepisy są bardziej przewidywalne i dają większą stabilność. Blokują za to możliwość celowego zarabiania na wywłaszczanych nieruchomościach, poprzez rozbudowywanie na nich lokali. Nie zamykają też drogi dochodzenia swoich praw tym, którzy poczują się pokrzywdzeni wyceną i wysokością odszkodowania. Takie osoby będą mogły wystąpić z roszczeniem cywilnym. Z kolei ci, którzy wskutek wywłaszczenia stracą nieruchomość zaspokajającą ich potrzeby mieszkaniowe i uzyskają odszkodowanie niższe od ustawowych wskaźników, będą mogli uzyskać zwiększenie kwoty do wysokości umożliwiającej nabycie lokum w zbliżonym standardzie. Zwiększenie to będzie mogło wynieść nawet 100% kwoty. Tutaj istotne jest, że prawo takie będzie przysługiwało jedynie osobom zameldowanym w wywłaszczanej nieruchomości na pobyt stały.